Johan, je denkt verkeerd!

Ik hoor het Jan Prinsen nog altijd zeggen.

In één van mijn eerste stuurgroepen. Voor de gehele “état major” van Colruyt. Op één na waren alle directeurs aanwezig.

Ik voelde me bijzonder hard in mijn gat gebeten. Kwaad op Jan. Maar ik zal dat zeker niet getoond hebben.

Maar wat had je anders gedacht? Dat ik vragen ging stellen om te weten te komen waarom Jan dat zei? Dat ik iets wou bijleren?

Nope.

Ik schoot in de verdediging. Begon een discussie/monoloog waarom ik wel juist was. Ik wou vroeger zou graag juist zijn. Nooit de goede aanpak.

Ik denk dat ik dat nu anders doe. Ik heb ondertussen meer dan genoeg keren ondervonden dat juist willen zijn, niet werkt.

Ik word daar niet slimmer en beter door. Ik begrijp er de anderen ook niet extra door.

Vroeger was mijn (onbewuste) mindset: je moest juist zijn.

Op een meta-niveau had Jan dus zeker gelijk. Misschien had Jan wel helemaal gelijk, maar dat ben ik ondertussen vergeten.

Ik weet ook niet meer of de bovenstaand anekdote de aanleiding was om me te verdiepen in denkprocessen en beslissingsprocessen. Mijn interesse in beslissingsprocessen was in ieder geval gewekt.

Mijn dominante manier om problemen op te lossen is kennis vinden. Dat is altijd zo geweest. Boeken lezen, websites afschuimen. Podcasts bestonden toen nog niet. He, het internet was toen nog nieuw. Je moest nog inbellen met zo’n modem.

Eén van de eerste boeken die ik als werkvereenvoudiger las, was “The Fifth Discipline” van Peter Senge. Ik geloof dat dit op aanraden was van Marianne. Zij was toen verantwoordelijk voor opleiding en vorming.

De tweede discipline in dat boek zijn Mentale Modellen.

De andere vier zijn

1. Systems thinking
2. Personal Mastery
3. Building shared vision
4. Team learning

Maar wat zijn mentale modellen?

Psycholoog K Craik gebruikte de term mentale modellen als eerste in zijn boek “The Nature of Explanation” uit 1943.

Een mentaal model zijn diepgewortelde aannames, veralgemening, beelden die ons (on)bewust beïnvloeden hoe we naar de wereld kijken en ons gedragen. Naast deze definitie van Peter Senge zijn er een aantal andere definities te vinden.

Een van die definities is: een verklaring van hoe een werkelijk bestaand verschijnsel werkt.

In de investeringswereld werd het concept van mentale modellen op de kaart (pun intended zie verder) gezet door Charlie Munger. Waren Buffett en Munger zijn twee investeerders die een succesratio hebben waar iedereen jaloers over is. Hun trackrecord is impressionnant.

In 1994 gaf Munger een speech voor een of andere businessschool. Bedoeling was om zijn investerings- en business filosofie te verklaren. Dat deed hij ook en als bonus gaf hij hen de aanpak van Buffet en zichzelf om allerhande problemen op te lossen. Hun aanpak is hergebruik van mentale modellen.

Volgens Munger zijn mentale modellen de sleutel ideeën in elke discipline. Volgens CM is de beste manier om te slagen om zo veel mogelijk mentale modellen te verzamelen. Ze ook te synthetiseren zodat je ze echt begrijpt. Zodanig echt begrijpen dat je de interactie tussen de modellen kan zien. Zodat je een raamwerk van mentale modellen kan maken.

Mijn definitie een mentaal model is een vereenvoudigde weergave van een deel van de/mijn werkelijkheid. Per definitie is het niet de volledige waarheid. Je hebt modellen nodig omdat de realiteit te complex is.

Soms is één van je mentaal model gedateerd. De wereld en/of jij zijn veranderd.

Vergelijk het met een kaart en het terrein. De kaart geeft een voorstelling van het terrein. Maar de kaart is nooit het terrein. Je kan ergens geraken zonder kaart, met een kaart gaat dat meestal sneller en met minder kilometers op de teller. De kaart en het terrein is zelf ook een mentaal model. Ook een kaart kan outdated zijn. De werkelijkheid is zodanig gewijzigd dat de kaart nog te weinig juiste informatie geeft om ergens te geraken.

Wist je dat op oude kaarten er altijd draken stonden? Ze toonden het einde van de kaart. Daar waar nog niemand was geweest. Deze draken bewaakten het onbekend terrein. De draken

Ik beschouw mentale modellen als de bouwstenen waarmee je de werkelijkheid beter en beter kan begrijpen.

James Clear zegt dat mentale modellen niet perfect zijn, maar wel heel bruikbaar. De test van een mentaal model is niet of het waar is, wel of het helpt of niet. Helpen of niet heeft altijd te maken met de doelen die je wil bereiken. Per definitie is het relatief.

Mentale Modellen zijn bouwstenen voor je gedachteprocessen. De lego blokjes om je denkhuis en belissingshuis mee te bouwen.

Top Vijf

Wat zijn de beste modellen?

 De modellen die je het meest helpen in je dagelijks leven

○ Helpen om beter te denken
○ Helpen om beter beslissingen uit te leggen
○ Helpen om iets uit te leggen

Er zijn honderden modellen. Een compleet overzicht hebben, zou geweldig zijn. Er zijn online een aantal iteratieve pogingen om het volledige overzicht te maken. Zie onderaan. Ook dat blijft work in progress.

Onderstaand zijn de vijf beste mentale modellen die mij het meest helpen.

Hoe heb ik deze modellen gekozen. Ze waren voor mij een Aha-moment. Het was een inzicht dat een aantal zaken verklaarde die ik daarvoor onlogisch, irrationeel vond.

Loss Aversion

Onze neiging om een verlies zwaarder te voelen dan eenzelfde winst.

100 Euro verliezen voelt veel zwaarder aan dan 100 Euro te verliezen. Economisch is er geen verschil.

Dit werd ontdekt door Daniel Kahneman en Amos Tversky. De vaders van behavioral economics. Hoe wij ons gedragen wanneer we zaken kopen. Kahneman schreef er het boek Thinking fast en thinking slow over. Een aanrader. Indien je iets wil leren over prioriteiten is dit een waanzinnig goed boek.

Nu vind ik Loss Aversion logisch.

Een van mijn huidige denkmodellen is: kijk naar onze evolutie om gedrag te kunnen begrijpen. Voor al onze rare/vreemde/irrationele gedragingen is een evolutionaire reden.

Waarom vind ik Loss Aversion dan nu logisch? Omdat er in onze evolutie altijd te weinig was, is iets verliezen veel zwaarder in ons beslissingsproces dan iets winnen.

Toepassing: iemand beïnvloeden kan door te benadrukken wat je kan verliezen. Niet aan je productiviteit werken zal zorgen dat je geen controle over je tijd meer zal hebben.

Sunken Cost

Een irrationeel vasthouden aan zaken waarin je al geïnvesteerd hebt.

Bij Colruyt hadden we een machine gekocht voor het afvullen van koffie. Dat toestel A bracht geld op. Die rekening hadden we gemaakt. Op drie jaar zou dat toestel terugbetaald zijn. Maar na een jaar komt er nieuwe technologie uit. Toestel B bracht ook geld op ten op zicht van toestel A. En toch kwam er meerdere keren de bemerking: Ja, maar toestel A heeft zijn geld nog niet opgebracht. Dat is een voorbeeld van Sunken Cost. Het geld is al uitgegeven. We konden dat geld niet meer terugkrijgen. Uiteindelijk hebben we toestel B aangeschaft. Maar de gevoelsmatige bemerking: Maar toestel A heeft zijn geld nog niet opgebracht moesten we meerdere keren kortsluiten. gen.
De reden is dat we vinden dat indien we inspanningen gedaan hebben en dat deze ‘moeten’ opbrengen.

Het is de reden waarom je te lang bij een werkgever blijft werken zelfs indien je daar niet meer tevreden bent. De reden waarom er in een firma dinosauriërs zijn die het oude denkmodellen blijven gebruiken.

De reden waarom wanneer we een boek gekocht hebben, gestart zijn met lezen dat we vinden dat we het boek moeten uitlezen. Dat we te veel eten wanneer er nog voedsel over is.

Sunk cost wordt door sociale media gebruikt om je verslaafd te maken/houden aan hun ‘dienst’. Ze vragen je in het begin ook alleen maar om kleine inspanningen te doen. Die inspanningen die je al gedaan hebt worden je sunken cost.

Leverage

Ik leerde ooit van mijn opa de kracht van een hefboom. Hij toonde me in 1976 het gebruik van een hefboom door het verlengen van de moersleutel.

Archimedes kende dit al. Geef me een hefboom groot genoeg en ik verplaats de wereld. Met een kleine input kan je een grote kracht te weeg beweeg brengen door gebruik te maken van een hefboom en een steunpunt.

Het maken van prioriteiten is een hefboom om met je tijd en energie om te gaan.

Het minder verspillen van je beperkte middelen is een hefboom om je doelen te bereiken. Het vinden van de hefboom is waar wat mij betreft werkvereenvoudiging over gaat.